Arheolozi iz niškog Zavoda za zaštitu spomenika otkrili su jedinstveni rondel iz bronzanog perioda sa specifičnim sistemom rovova i palisada, koji formira koncentrične krugove na arheološkom lokalitetu Orničje, kod naselja Malča. Ovaj tip strukture do sada nije zabeležen na teritoriji Srbije, što čini ovo otkriće posebno značajnim za razumevanje prastare istorije regiona.
Tokom sprovođenja sondažnih arheoloških istraživanja na trasi Železničke obilaznice u južnom delu Orničja, arheolozi su naišli na lokalitet koji nosi karakteristike neolitskog perioda, tipične za centralnu Evropu i Veliku Britaniju. Ovaj lokalitet se sastoji od zemljane arhitekture, koja uključuje sisteme rovova i palisada, dizajniranih za različite namene: naseljavanje, kult, astronomiju, kao i ekonomske i strateške svrhe.
Stručnjaci iz Zavoda napominju da do sada nijedno ovakvo arheološko nalazište nije otkriveno u Srbiji iz perioda kada se razvijala vinčanska kultura. Ovaj rondel, prema dosadašnjim istraživanjima, nije iz neolitskog ili ranog eneolitskog perioda, već iz znatno mlađeg – ranog bronzanog doba. U centralnim evropskim zemljama kao što su Nemačka, Austrija, Poljska, Češka i Slovačka, slične strukture su se razvijale u ranom bronzanom periodu, često kao imitacije neolitskih tradicija.
Iako se u našem regionu do sada nije istraživao rondel iz ranog bronzanog doba, stručnjaci su uvereni da ovo otkriće donosi nove spoznaje o raznolikosti i razvoju arheoloških kultura. U izveštaju se takođe ističe da arheolozima još uvek nije poznata precizna funkcija otkrivenog rondela, ali su istraživanja u toku, a nakon njih planira se sprovođenje zaštitnih arheoloških iskopavanja. Navodi se i da je južni deo lokaliteta donekle oštećen erozijom.
Arheološki lokalitet na Orničju otkriven je tokom zaštitnih istraživanja na trasi gasovoda Niš-Dimitrovgrad, a prošlo istraživanje na trasi Železničke obilaznice dovelo je i do pronalaska novog dela rimskog akvadukta, koji je služio kao glavni vodovod antičkog Naisusa. Istraženi deo akvadukta dugačak je oko 40 metara i sastoji se od dve faze izgradnje: starije, izrađene od keramičkih cevi, i mlađe, koja uključuje zidani vodovodni kanal sa revizionim šahtom.
Ova otkrića predstavljaju ključne fragmente u mozaiku istorije regije, koji doprinose boljem razumevanju života i kulture ljudi u davnim vremenima. Iako su arheolozi svesni brojnih izazova i oštećenja koje su lokaliteti pretrpeli, njihova posvećenost detaljnom istraživanju i zaštiti ovih dragocenih naslijeđa ostaje neupitna.
U budućnosti, na osnovu svega što je do sada otkriveno, možemo očekivati da će nova istraživanja doneti još zanimljivijih saznanja koja će dodatno obogatiti naše razumevanje bronzanog doba, kao i kulturnih veza koje su postojale između različitih regija Evrope. Ova otkrića mogu otvoriti nova pitanja o raznolikim tradicijama i praksama koje su oblikovale vreme i prostor, od svakodnevnog života do svečanosti i rituala.
Na kraju, važno je napomenuti da su ovakva arheološka istraživanja ne samo značajna za naučnu zajednicu, već i za širu javnost, koja može steći dublje razumevanje istorije svog kraja. Sa budućim iskopavanjima i analizam pronađenih artefakata, niški Zavod za zaštitu spomenika i dalje ima ključnu ulogu u očuvanju i popularizaciji kulturne baštine Srbije.
